نوروز از جشنهای باستانی ایران است که چون مبنای آن تازگى بخشیدن به طبیعت و روح انسان است، پایدار مانده و جاودان است. در آیین های باستانی ایران برای هر جشن «خوانی یا سفره ای» گسترده می شد که دارای انواع خوراکی ها بود. سفره نوروزی «هفت سین» نام داشت و می بایست از بقیه سفره ها رنگین تر باشد. سفره هفت سین مــعــمـولاً چـند ســاعــت مانــده به زمان تـــحویل ســـــال نو آمـــاده بود و بر صفحه ای بلندتر از سطح زمین چیده می شد. هموندان (اعضای) خانواده در زمان گردش سال در کنار سفره هفتسین مینشینند. دستهای نیز سفره را تا سیزده روز پس از نوروز نگه میدارند و در پایان این چرخه، در روز سیزده نوروز، سبزه را به آب میسپارند.
عاملى که “نوروز” را از دیگر جشنهاى ایران باستان جدا کرد و باعث ماندگارى آن تا امروز شد “فلسفه وجودى نوروز” یعنی زایش و نو شدنى است که در طبیعت دیده مى شود. بدون شک یکى از نمودهاى زندگى جمعى، برگزارى جشنها و آیینهاى گروهى است، گردهم آمدنهایى که به نیت نیایش و شکرگزارى و یا سرور و شادمانى شکل مى گیرند. بر همین اساس جشنها و آیینهاى جامعه ایران را هم مى توان به سه گروه عمده تقسیم بندى کرد: جشنها و مناسبتهاى دینى و مذهبى، جشنهاى ملى و قهرمانى و جشنهاى باستانى .
هفت سین در گذر تاریخ:
سفره هفتسین ویژه نوروز نیست و گروهی این سفره یا مانندش را برای جشن زناشویی یا شب چله آماده میکنند. سفره هفت سین نوروزی برپایه عدد مقدس هفت بنا شده بود. در بسیاری از منابع تاریخی آمده است که «سفره هفت سین» نخست «سفره هفت شین» بوده و بعدها به این نام تغییر یافته است. شمع، شراب، شیرینی، شهد (عسل)، شمشاد، شربت و شقایق یا شاخه نبات، اجزای تشکیل دهنده سفره هفت شین بودند. برخی دیگر به وجود «هفت چین» در ایران پیش از اسلام اعتقاد دارند. سخنران جامعه زرتشتی در این باره می گوید: «در زمان هخامنشیان در نوروز به روی هفت ظرف چینی غذا می گذاشتند که به آن هفت چین یا هفت چیدنی می گفتند. بعدها در زمان ساسانیان هفت شین رسم متداول مردم ایران شد و شمشاد در کنار بقیه شین های نوروزی، به نشانه سبزی و جاودانگی برسر سفره قرارگرفت. بعد از سقوط ساسانیان وقتی که مردم ایران اسلام را پذیرفتند، سعی کردند که سنت ها و آیین های باستانی خود را هم حفظ کنند به همین دلیل، چون در دین اسلام «شراب» حرام اعلام شده بود، آنها، خواهر و همزاد شراب را که سرکه می شد انتخاب کردند و اینگونه شین به سین تغییر پیداکرد.
به گفته دانشنامه ایرانیکا، مردمان دیگری که با ایرانیان فرهنگ و آیینهای میانوند دارند (مانند افغانها، تاجیکها، و ارمنیها) این سفره را نمیچینند و این سفره حتی میان کردها (که هر دو از نگاهبانان آیینهای باستانی ایرانی بودهاند) نیز نبوده است، هر چند به تازگی سفره هفتسین در میان زرتشتیان شهرنشین فراگیر شدهاست. بنا بر اطلاعات دانشنامه ایرانیکا، تاریخچه این رسم مبهم است و «هفتسین» احتمالاً رسم کهنی نیست. در بعضی ریشهیابیهای دیگر، هفت سین را به هفت «سینی» ربط دادهاند، یا اصلش را «هفت میم» دانستهاند، یا آن را از ریشه «هفتچین» به معنی هفت چیدنی نامیدهاند که این ریشه یابی نیز از سوی محققین جدی گرفته نمیشود. ولی جدا از یک مورد اشاره مبهم و مشکوک به این سفره در منبعی منتسب به دوره صفوی، از هفتسین حتی در نوشتههای مورخین و سیاحان قرن نوزدهم میلادی هم اثر چندانی نیست. تنها هاینریش بروگش که در دوره ناصرالدین شاه سال ۱۸۶۰ میلادی از تهران بازدید کردهاست، مینویسد که ایرانیان برای نوروز گلهایی میکاشتند که نامشان با سین آغاز میشدهاست.
اما از طرف دیگر، اگر عناصر دیگر سفره را هم در نظر بگیریم، میتوان آسانتر سفره نوروزی را (منهای «هفت» ش و «سین» ش) به سنتها و باورهای ایرانی متصل کرد. امشاسپندان و نمادهایشان در این سفره حضور دارند (شیر به نشانه وهومن، سپند و بیدمشک به نشانه سپندارمذ، ظرف آب و سمنو به نشانه آناهیتا، و …). مثلاً سمنو را که تقویت کننده قوای جنسی شمرده میشده تنها به این دلیل نباید نشانه آناهیتا دانست، بلکه میتوان به این نکات نیز توجه کرد که در مراسم آیینی تهیه سمنوی نوروزی، فقط زنان باید حضور داشته باشند و مردان راهی به آن ندارند.
دیگر این که در آیین نوروزی ساسانیان، عدد «هفت» اهمیت داشتهاست. مثلاً در کتاب المحاسن و الاضداد (به عربی، منسوب به جاحظ)، آمدهاست که ساسانیان در نوروز هفت دانه را بر هفت ستون میکاشتند یا نانی میپختند از هفت غله مختلف؛ ولی «هفتسین» را پدیده پیوستهای بازمانده از دوران پیش از اسلام دانستن، در حالی که اشارهای به آن در دوران اسلامی (چه در میان فارسها و مسلمانان و چه در میان کردها و زرتشتیان) تا قرن بیستم میلادی باقی نیست، ادعایی بیمدرک است. در یک دوبیتی که بهطور واضحی معاصر است ریشه این سنت را از زمان کیانیان و در اصل به صورت هفت شین بیان میکند («روز نوروز در زمان کیان/مینهادند مردم ایران/شهد و شیر و شراب و شکر ناب/شمع و شمشاد و شایه اندر خوان»). ایده «هفت شین» توسط بعضی ایرانیان پشتیبانی میشود که از جمله میگویند شراب به دلیل باورهای اسلامی، جایش را به سرکه دادهاست و هفت شین به هفت سین تبدیل شدهاست . این نظریه به دلیل این که نام اجزا را به عربی میآورد و از اجزای ویژهای چون سمنو نام نمیبرد رد شدهاست. در مجموع، هرچند اجزای سفره نوروزی، باستانی و معنادار هستند و ریشه در سنتهای ایرانی دارند، بهطور مشخص نظریه «هفت» جز آغاز شونده با «سین»، جدید است و احتمالاً در قرن بیستم میلادی به کمک رسانههای جمعی پا گرفته و فراگیر شدهاست.
مطلب عالی است